وهم فردگرایی و جمع‌گرایی

هیچگاه چنین امکانی وجود نداشته که آدمی خودمدار یا شیفته‌ی خود باشد، حتی در تنهاترین حالت ممکن هم حضور دیگری با ابزار زبان حکمران فردیت بوده است، همانطور که در متن"روح جمعی" اشاره شد زبان حاصل یک ارتباط ناقص است که فرد و جمع را در سحر-وحی خودش به تسلط درآورده است، در عنوان "روح جمعی" از واژه جمعی استفاده می‌شود ولی موجودیت جمع نیز ممکن نیست چرا که جمع حاصل ارتباط افراد است زمانی که فرد موجودیت نداشته باشد حدوث جمع هم ناممکن می‌شود، به بیانی دیگر زبان حاضر نه اشارت به فرد دارد نه جمع! به همین دلیل هیچ عملی ناشی از آن کیف واقعی ندارد نه پیروزی آن پیروزی است و نه شکست آن شکست واقعی است. در ابتدا شکاف بین سوژه و زبان آشکار نبود و هر تخطی از آن برچسب جنون را به همراه خود داشت، بخاطر همین همیشه سوژه به عنوان ابژه‌ی مورد مطالعه بوده، نتیجه‌ی چنین مطالعه‌ای تایید کلام در موضع خداست که کامل می‌نماید ولی زبان امری ناقص است، از این‌رو تولید ناشی از زبان در خدمت فردیت فرد و جمعیت جمع نیست، نهایتاً ناخودآگاه نه امری فردی و نه امری جمعی است!